Pomimo, że w żadnej fachowej klasyfikacji ośrodków turystycznych Bydgoszcz - nie posiadając wyjątkowych obiektów - nie występuje jako miasto szczególnie atrakcyjne, to jednak znaleźć można tu kilka zabytków, które mają znaczenie, jednak w skali nie większej niż regionalna.
Bydgoszcz położona jest w północno- zachodnim krańcu Kujaw.
Do najciekawszych miejsc turystycznych
w okolicy należy Koronowo, Ostromecko, Lubostroń.
Oto dajemy Ci wygodny, dobry i tani sposób na samodzielne poznanie Bydgoszczy. Jeśli nie interesuje Cię zwiedzanie z profesjonalnym przewodnikiem, jeżeli chcesz rozłożyć sobie tempo i czas zwiedzania miasta na dowolne etapy i poświęcić poszczególnym miejscom różne stopnie uwagi - wydrukuj ten przewodnik i samodzielnie podążaj do miejsc, które on opisuje.
Jednak pamiętaj - w przeciwieństwie do oprowadzania przez żywego przewodnika, tutaj nie będziesz miał komu zadać dociekliwego pytania na trasie w przypadku, gdy coś zaciekawi Cię szczególnie...
|
Zalety bezpłatne
łatwo drukujesz na domowej drukarce na tradycyjnym formacie A4
sam decydujesz o tempie i czasie zwiedzania
sam decydujesz, którym obiektom poświęcasz mniej lub więcej uwagi na miejscu
sam robisz przerwy w zwiedzaniu i dzielisz trasę na wygodne dla siebie etapy
trasa obejmuje wszystko, czym Bydgoszcz może się pochwalić - poznasz całą bydgoskość
|
Copyright © by Bydgoski Serwis Turystyczny. Publikacja udostępniana jest na licencji Creative Commons: Uznanie Autorstwa, Na Tych Samych Warunkach 3.0 Polska.
Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści pod warunkiem wskazania autora i źródła (Bydgoski Serwis Turystyczny www.turystyka.bydgoszcz.pl) oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostępny jest na: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl |
Zamek starostów bydgoskichPoznawanie Bydgoszczy zaczynamy od miejsca, w którym "wszystko się zaczęło". A był to rok 1343. W wielkopolskim Kaliszu zawarto wtedy traktat pokojowy pomiędzy Królestwem Polskim a państwem krzyżackim. W jego rezultacie Polska zrzekła się Ziemi Chełmińskiej oraz Pomorza Gdańskiego na rzecz Krzyżaków, ci natomiast zwrócili Polakom zajmowane Kujawy i Ziemię Dobrzyńską. Zwrócili więc dwa nadgraniczne polskie regiony, które od dłuższego czasu leżały w sferze zainteresowań Krzyżaków i były systematycznie najeżdżane przez nich od 1330 r. Sytuacja polsko-krzyżacka uspokoiła się zatem po pokoju kaliskim, jednak wtedy właśnie król polski Kazimierz Wielki podjął decyzję o wzmocnieniu pogranicza poprzez budowę linii obronnej złożonej z zamków: w Nakle nad Notecią, w Bydgoszczy i następnie Złotorii koło Torunia. W tym celu na miejscu doszczętnie zniszczonego przez Krzyżaków w latach 30. XIV w. grodu (>>>) powstał zamek obronny. Budowę rozpoczętą ok. 1343 r. zakończono ok. 1360 r.
Zamek ten zajął nieistniejącą już dziś wyspę wokół rozlewisk Brdy, miejsce, gdzie wcześniej znajdował się spalony przez Krzyżaków gród. Dzisiaj nie ma najmniejszego śladu ani po wyspie, ani po rozlewiskach Brdy, ani po zamku. Obecnie jest to teren placu Kościeleckich (przy którym od 1903 r. stoi kościół św. Andrzeja Boboli), zniwelowany po 1895 r.
Kazimierz Wielki, znany z tego, że "zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną", podjął kolejną decyzję wzmacniającą budowę zamku oraz wzmacniającą z założenia gospodarczo północne Kujawy: otóż w 1346 r. powołał do życia miasto na równinie pustej i niezamieszkałej tuż przy owej wyspie zamkowej. Miasto powstało na tzw. surowym korzeniu, czyli od podstaw, na zachód od zamku. W przywileju lokacyjnym (na prawie magdeburskim, na wzór ustroju niedalekiego Inowrocławia) z 19 kwietnia tegoż roku król nadał mu nazwę niemiecką Kunigesburg - miasto króla. Nazwa ta jednak nie przyjęła się i wkrótce została wyparta przez Bydgost, Bidgostia, Bydgoszcza (Bydgoszcz) - określenia stosowane do wcześniejszego grodu.
Miastu wyznaczono powierzchnię ok. 10,5 ha - typową dla przeciętnych miast średniowiecznych, z rynkiem pośrodku (patrz pkt. 5). Rozwijało się dość powoli: mury obronne (resztki zachowały się do dziś, patrz pkt. 10) wzniesiono dopiero po 140 latach (w 2. poł. XV w.) na miejscu pierwotnego wału obronnego i to tylko od strony południowej, zabudowa parcel w obrębie ulic była skromna: parterowa i drewniana, ostatecznie pokryła wszystkie parcele w końcu XV w. Nad miastem nadzór sprawował starosta - reprezentant króla, rezydujący na zamku (o ustroju Bydgoszczy tutaj).
W kolejnych stuleciach - przez cały okres przedrozbiorowy - Bydgoszcz rozwijała się w oparciu o Brdę, która była drogą spławu towarów do Gdańska. Pozwoliło jej to rozbudować się na tyle, że w najlepszym swoim okresie, tj. ok. 1600 r. ("złoty wiek" Rzeczypospolitej) osiągnęła najwyższą liczbę ludności - niecałe 5 tys., co spowodowało, że Bydgoszcz awansowała z małych do grona średnich miast w Rzeczypospolitej. Wkrótce jednak 'potop szwedzki' w poł. XVII w. oraz wojna północna (1702-1716) zniszczyły to nieufortyfikowane nowocześnie miasto, które w XVIII w. nawet przestało liczyć się jako ośrodek gospodarczy i określane była jako mała rolnicza mieścina wielkopolska. Dopiero włączenie Bydgoszczy do zaboru pruskiego w ramach I rozbioru Polski w 1772 r. i planowy jej rozwój przez władze pruskie, doprowadził do rozkwitu i ukształtowania jej dzisiejszego oblicza.
Z zamku do miasta prowadziła furta tzw. grodzka w wale ziemnym otaczającym miasto od wschodu, tj. od strony wyspy zamkowej.
|
Przy ul. Grodzkiej u wylotu ul. Przy Zamczysku ustawiono makietę swobodnie wyobrażającą zamek starostów bydgoskich.
Zamek był podobny do zamków krzyżackich stawianych na planie prostokąta. Utracił swoje funkcje obronne i zaczął popadać w odrętwienie po II pokoju toruńskim (1466 r.), kiedy państwo krzyżackie przestało istnieć i zniknęła granica polsko-krzyżacka.
W czasie 'potopu szwedzkiego' zamek został wysadzony w powietrze w 1656 r. i pozostał w ruinie aż do całkowitej rozbiórki resztek zamkowych w 1895 r. Następnie zniwelowano wyspę zamkową i w południowej jej części zbudowano w 1903 r. kościół protestancki pw. Krzyża św., w 1946 r. przejęty przez jezuitów pod nowym wezwaniem: św. Andrzeja Boboli
|
Południowe nabrzeże BrdyNad umocnionym południowym brzegiem Brdy wzdłuż ul. Grodzkiej na zachód od szklano-klinkierowego budynku bankowego stoi ciekawy architektonicznie tzw. pałacyk Lloyda - budynek o formach neorenesansu niderlandzkiego z okresu zaboru pruskiego (1886 r.) z narożną wieżyczką, będący rezydencją Otto Liedtke - przedsiębiorcy żeglugowego, od 1920 r. siedzibą przedsiębiorstwa żeglugowego Lloyd Bydgoski, obecnie od 1995 r. należący do banku.
Dalej w kierunku wschodnim plac to Rybi Rynek - obecnie parking, a wcześniej - od średniowiecza aż do 1952 r. miejsce tradycyjnych targów rybnych.
Dawniej na obszarze między późniejszym pałacykiem Lloyda a Rybim Rynkiem przebiegał wał ziemny przerwany w osi ul. Grodzkiej furtą tzw. grodzką, łączącą miasto z zamkiem. Wał i furta przestały istnieć w 1656 r., kiedy w czasie potopu szwedzkiego zamek wysadzono w powietrze.
|
||
Trzy spichrzeWeszliśmy na obszar Starego Miasta.
W zachodniej części nabrzeża znajdują się charakterystyczne trzy spichrze o konstrukcji szkieletowej. Dziś stały się symbolem Bydgoszczy i jej rozwoju po włączeniu miasta do I zaboru pruskiego w 1772 r. Najstarszy z nich (tzw. holenderski) pochodzi z końca XVIII w. i wyróżnia się ostrołukowymi szczytami i zaokrąglonymi połaciami dachu. Spichrz środkowy - najwyższy - oraz sąsiadujący z nim od wschodu zbudowano ok. 1801 r.
Wewnątrz z powodu przebudowy nie zachował się dawny układ. W 1964 r. spichrze większe adaptowano na potrzeby Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego (wystawa pt. "Od Starego Rynku do placu Wolności. Spacer ulicami międzywojennej Bydgoszczy"). W XIX w. nabrzeże Brdy w tym miejscu miało charakter portowo-magazynowy.
|
Makieta Bydgoszczy z pocz. XVII w.Tuż przy zachodnim spichrzu - od strony ul. Mostowej - ustawiono makietę Bydgoszczy, przedstawiającą miasto i najbliższe okolice w okresie szczytowego rozwoju - na pocz. XVII w. Znaleźć na niej można obiekty nieistniejące, jak np. mury obronne, bramy, wyspę zamkową z zamkiem starostów, ratusz pośrodku rynku czy kościół jezuitów w zachodniej pierzei rynku (patrz pkt. 6).
Niedaleko - nad Brdą przy moście im. Jerzego Sulimy-Kamińskiego - osobliwość bydgoska ostatnich lat: postać "Przechodzący przez rzekę", odsłonięta 1 maja 2004 r., tj. w dniu włączenia Polski do Unii Europejskiej.
Ulica Mostowa, którą teraz podążać będziemy w stronę Starego Rynku (pkt. 5), obok ul. Długiej (patrz pkt. 12) jest jedną z najstarszych ulic Bydgoszczy, wytyczonych w XIV w. Prowadziła z centrum miasta w stronę mostu na Brdzie i jednocześnie była częścią traktu z Pomorza Gdańskiego do Wielkopolski.
Pomimo, że od 1547 r. obowiązywał dla Bydgoszczy edykt królewski nakazujący budowanie domów tylko murowanych, to jeszcze w XVII w. przy tej ulicy stały skromne domy drewniane i szachulcowe, mimo, że ulica należała do najdroższych i najbardziej prestiżowych w mieście.
|
|
Stary RynekCentrum Starego Miasta stanowi Stary Rynek o wymiarach 80 x 95 m, powiększony w 1940 r. o rozebraną pierzeję zachodnią (patrz pkt. 6).
Rynek wybrukowano po raz pierwszy dopiero w 1604 r.
Pośrodku rynku stał drewniany ratusz, który uległ spaleniu w 1425 r., następnie odbudowany jako skromny murowany gotycki, który ponownie spalił się w 1511 r. Na tym miejscu w 1515 r. zbudowano kolejny budynek ratusza na planie 14 x 27 m w stylu gotycko-renesansowym, który w 1600 r. uzupełniono o wieżę. Niszczony w czasie kolejnych wojen przez cały XVII i XVIII w. ratusz rozebrano ostatecznie w 1834 r.; nie ma szczegółowych historycznych widoków ratusza.
Obecna zabudowa pierzei rynku pochodzi głównie z XIX i XX w. w postaci kamienic czynszowych wielomieszkaniowych, zbudowanych w najlepszym dla Bydgoszczy okresie pod panowaniem pruskim w czasie zaborów (więcej na ten temat: pkt. 19).
Nie istniały w Bydgoszczy murowane kamienice gotyckie, a o najstarszej wiadomo, że powstała w 1593 r. W następnych wiekach stały tu jednopiętrowe kamienice o cechach renesansowych i barokowych, jednak żadna nie zachowała się.
Ze szczytowego okna jednej z kamienic w pierzei wschodniej, pod nr 15 z 1956 r., zawsze o godz. 13.13 i 21.13 w oparach tajemniczego dymu wyłania się, aby pozdrowić gawiedź, postać legendarnego krakowskiego czarnoksiężnika - Pana Twardowskiego. Wg jednej z legend mistrz miał zawitać do Bydgoszczy w 1560 r., zamieszkał w sąsiedniej gospodzie Pod Zgorzelcem - chociaż faktycznie ta gospoda istniała później, dopiero w XVIII w. (w miejscu, w którym dziś stoi kamienica pod nr 19 z 1956 r. nie nawiązująca nawet wyglądem do poprzedniej), ...gdzie długi czas mistrz w Bydgoszczy ludzi leczył, zwierzęta uzdrawiał oraz wiele czarów wykonał, biorąc za to sowitą zapłatę... W nawiązaniu do tej opowieści w 2006 r. ufundowano figurę alchemika.
Rynek od 1940 r. pozbawiony jest zachodniej pierzei, rozebranej przez Niemców.
|
Widok na południowo-zachodni narożnik Starego Rynku z kościołem farnym (pkt. 13) w tle
Widok rynku z pozostałościami ratusza i dwiema wieżami dawnego kościoła jezuitów (patrz pkt. 6), ok. 1819 r., akwarela i rys. tuszem P. B. Jaeckel
Postać mistrza Twardowskiego od 2006 r. ukazuje się w oknie kamienicy pod nr 15
|
Zachodnia pierzeja Starego RynkuNiezorientowanemu obserwatorowi patrzącemu na zachodnią część Starego Rynku trudno jest spostrzec, że rynek w tym miejscu jest niekompletny. Jednak rzeczywiście rynek nie posiada zabudowy w postaci czwartej "ściany" - pierzei. Istniała ona do pocz. 1940 r. w postaci rzędu kamienic, pośrodku którego dominował dwuwieżowy korpus XVII-wiecznego kościoła o.o. jezuitów.
Dziś w tej części rynku dominuje budynek ratusza bydgoskiego - który faktycznie jest przebudowanym XVII-wiecznym budynkiem kolegium i klasztoru jezuickiego (oryginalnie znajdującym się za ww. kościołem) - na tle którego od 1969 r. stoi Pomnik Walki i Męczeństwa, upamiętniający ofiary faszyzmu z okresu II wojny światowej, postawiony w miejscu publicznych rozstrzeliwań bydgoszczan przez hitlerowców w pierwszych dniach września 1939 r. (więcej o pomniku tutaj).
W centrum nieistniejącej pierzei zachodniej wznosił się jednonawowy barokowy kościół jezuicki zbudowany w latach 1638-1650 (później dobudowano dwie wieże) dla jezuitów, sprowadzonych do Bydgoszczy z Poznania w 1616 r. przez biskupa włocławskiego Pawła Wołuckiego (Bydgoszcz leżała wtedy w diecezji włocławskiej). Wkrótce po przybyciu jezuici zorganizowali pierwszą 2-klasową szkołę (1619 r.) w otrzymanych testamentami kamienicach. W następnych latach pozyskano kolejne sąsiednie kamienice, aż ostatecznie w latach 1644-1653 wzniesiono w ich miejscu duży budynek szkolno-klasztorny (po 1641 r. szkoła jako kolegium) - po przebudowach w kolejnych stuleciach jest to dzisiejszy budynek ratusza. Cały kompleks jezuicki zajmował kwartał miasta między rynkiem, ul. Jezuicką, Niedźwiedzią i Farną. Jezuici przyczynili się do rozwoju kulturalnego Bydgoszczy w XVII w., prowadząc w ramach kolegium zespół muzyczny i teatralny.
Bydgoszcz nie zaistniała w historii powszechnej żadnym wyjątkowym i ważnym wydarzeniem, a jedynym większym - chociaż niezwykle niekorzystnym dla Polski - były zawarte tu w 1657 r. (tj. w czasie 'potopu szwedzkiego') tzw. traktaty welawsko-bydgoskie - "wieczyste przymierze" pomiędzy elektorem brandenburskim, władcą Prus Książęcych Fryderykiem Wilhelmem Hohenzollernem a królem polskim Janem Kazimierzem, mocą których Prusy Książęce otrzymały pełną suwerenność (zostały uwolnione od składania hołdu lennego Polsce, co było jednym z postanowień II pokoju toruńskiego w 1466 r.), wojska pruskie miały prawo swobodnego przemarszu przez ziemie polskich Prus Królewskich, jako lenno Fryderyk otrzymał od Rzeczypospolitej ziemię lęborsko-bytowską i miasto Elbląg z zastrzeżeniem prawa wykupu; wszystko to w zamian za zerwanie swojego sojuszu ze Szwecją (zawartego w 1656 r. w czasie "potopu" szwedzkiego z jednoczesnym zerwaniem traktatu z Polską z 1525 r.) i zobowiązanie pomocy stronie polskiej.
Traktaty przyniosły Prusom chwałę i wzmocniły ich przyszłą potęgę jako jednego z państw rozbiorczych Rzeczypospolitej. Korzystny dla Fryderyka Wilhelma układ stanowił jedną z największych klęsk dyplomatycznych przedrozbiorowej Polski. Spowodował utratę zwierzchności nad Prusami Książęcymi. Pomorze Nadwiślańskie i ujście Wisły zostały zamknięte w prusko-brandenburskich kleszczach. Po włączeniu Bydgoszczy do zaboru pruskiego (I rozbiór Polski w 1772 r.) władze pruskie skasowały zakon w 1780 r., w gmachu umieszczono gimnazjum państwowe. Ostatecznie w 1879 r. budynek został zakupiony przez miasto na siedzibę władz (dokonano też znacznej przebudowy), czemu służy nieprzerwanie do dziś (więcej tutaj).
We wrześniu 1939 r. zachodnia pierzeja rynku stała się tłem dla publicznych rozstrzeliwań Polaków przez Niemców.
W 1. poł. 1940 r. w wyniku decyzji władz niemieckich dokonano rozbiórki całej zachodniej pierzei wraz z kościołem pojezuickim.
|
Pomnik Walki i Męczeństwa
Kościół pojezuicki, widok po 1882 r.
Na rynku przed kościołem zaprzysiężono niekorzystne dla Polski tzw. traktaty welawsko-bydgoskie w 1657 r.
Traktaty welawsko-bydgoskie, 1657 r.
Fryderyk Wilhelm, elektor brandenburski, ratyfikuje układ z królem polskim Janem Kazimierzem i Rzeczpospolitą, powtarzający układy welawskie z 19-09-1657 r. oraz umowę o Elbląg i lenno bytowsko-lęborskie. Oryginał przechowyuwany w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.
|
Biblioteka Publiczna (dawna Deputacja Kameralna)W południowej części Starego Rynku, tuż przy narożniku z ul. Jana Kazimierza stoi budynek z lat 1774-1778 w stylu barokowo-klasycystycznym. Zbudowany przez władze pruskie - po włączeniu Bydgoszczy w ramach I rozbioru Polski (1772 r.) do Królestwa Prus - na siedzibę urzędu Deputacji Kamery Wojny i Domen - okręgowej władzy administracyjnej Obwodu Nadnoteckiego.
Niewielka i słaba ekonomicznie Bydgoszcz - licząca niecały 1 tys. mieszkańców - została wtedy obrana siedzibą (wobec pozostawienia Torunia poza granicami I rozbioru i w związku z tym braku konkurenta w postaci innego strategicznego miasta w tym wschodnim terytorium) tej wyższej jednostki administracyjnej, co było podstawowym czynnikiem miastotwórczym dla Bydgoszczy, pociągającym za sobą kolejne decyzje i lokalizacje realizujące protekcjonistyczną rozbudowę administracyjno-przemysłową i komunikacyjną tego miasta w całym okresie zaboru pruskiego i Księstwa Warszawskiego (zobacz: Uratował na zabór pruski). W wyniku tego już 30 lat później (1807 r.) liczba ludności Bydgoszczy wzrosła o 400% (4 tys. mieszkańców), a 145 lat później, tj. w momencie odzyskania niepodległości w 1920 r. o 9000% (prawie 90 tys. mieszkańców). Później, w okresie Księstwa Warszawskiego (1806-1815) była tu siedziba władz departamentu bydgoskiego (więcej o tym tutaj), następnie (1815-1838) siedziba władz rejencji bydgoskiej (w Królestwie Prus) oraz aż do 1905 r. mieścił się tu Królewski Zachodniopruski Sąd Nadworny, a od 1908 r. siedzibę ma biblioteka. Gromadzi ona m.in. starodruki po bydgoskim zakonie bernardynów. W latach 1932-1945 przechowywano w tutaj książki z prywatnego księgozbioru Lenina, o czym w okresie PRL informowała tablica pamiątkowa na fasadzie.
Przed gmachem studzienka z rzeźbą dzieci bawiących się z gęsią, ufundowana w 1909 r. przez rodzinę Kupffenderów z okazji 100-lecia będącej w ich rękach Apteki Pod Złotym Orłem (Stary Rynek 1).
|
Mury obronne (pozostałości)Bydgoszcz należy do miast, w których mury obronne powstały nie tylko późno, ale także w formie bardzo skromnej.
Zaczęto je budować dopiero w 2. poł. XV w. (przed 1484 r.) i to tylko od strony południowej - na miejscu wcześniejszych wałów drewniano-ziemnych powstałych po lokacji miasta w 1346 r. Budowę murów ukończono ok. 1520 r., a więc w czasie, kiedy ich funkcja stawała się już coraz bardziej bezużyteczna w obliczu rozwoju broni artyleryjskiej o dłuższym zasięgu. Mur składał się tylko z pojedynczej linii o wys. ok. 7 m oraz mokrej fosy zewnętrznej (stanowiącej dawne starorzecze odnogi Brdy) ciągnącej się po południowej stronie miasta na odcinku prawie 470 m. W pozostałej części obwód miasta nie był chroniony murami obronnymi. W ciągu linii muru znajdowało się jedynie 5 baszt (z czego dwie nie przewyższały wysokością muru i miały formę kwadratowego wykuszu przed lico muru, a trzy pozostałe nieco wyższe o formie półokrągłej), a u obu wylotów ul. Długiej (patrz pkt. 12) - bramy o formach wież obronnych: Poznańska na zachodzie i Toruńska (Kujawska) na wschodzie. Trzecia w bram miejskich - Gdańska, najmłodsza (2. poł. XVI w.) - powstała w formie samodzielnej wieży bramnej, na północy miasta, na Przedmieściu Gdańskim (obecnie plac Teatralny - patrz pkt. 17), tj. na przeciwnym brzegu Brdy gdzie nie było murów miejskich, łącząc się jedynie z murem otaczającym pobliski kościół i klasztor karmelitów z końca XIV w. (obecnie nieistniejące, rozebrane w 1822 r.). Ten słaby system obronny Bydgoszczy został zniszczony niemal doszczętnie w czasie "potopu szwedzkiego" (1655-1658). Po włączeniu Bydgoszczy do I rozbioru Polski w 1772 r. nowe władze pruskie zdecydowały o odbudowie w 1780 r. bydgoskich murów, które w następnym stuleciu zaczęły służyć jako ściany i elementy nośnie dobudowywanych doń budynków mieszkalnych. W większości jednak zostały rozebrane przed połową XIX w. Do dziś zachowały się dwa niewielkie fragmenty. W odcinku przy skwerze pomiędzy ul. Pod Blankami a Wałami Jagiellońskimi widoczne są ślady licznych przemurowań, zwłaszcza XIX-wiecznych, oraz oskarpowanie z XVIII w. |
W niewielkim odcinku murów znajdującym się w podwórzach domów przy Nowym Rynku zachowana jest półkolista baszta z otworami strzelniczymi i nowszym daszkiem stożkowym.
|
Pomnik króla Kazimierza WielkiegoW linii niezachowanych murów obronnych pomiędzy ul. Przesmyk a Trybunalską, ustawiono w 2006 r. pomnik króla Kazimierza Wielkiego, który w ramach polityki wzmacniania Królestwa Polskiego i lokacji wielu miast i zamków założył też w 1346 r. Bydgoszcz tuż przy zbudowanym nieco wcześniej zamku (patrz pkt. 1).
Pomnik przedstawia monarchę na koniu, ubranego w zbroję. W jednej dłoni król trzyma akt lokacyjny dla miasta Bydgoszczy (dokument nadany 19 kwietnia 1346 r.), w drugiej dzierży berło. Insygnia królewskie zostały odwzorowane na podstawie tych znalezionych w 1869 r. w grobowcu Kazimierza Wielkiego na Wawelu.
|
Fara (katedra) św. Marcina i MikołajaNajważniejszy i najstarszy dziś zabytek w Bydgoszczy chociaż nie odgrywa większego znaczenia dla architektury gotyckiej w skali szerszej niż lokalna, to dla Bydgoszczy jest obiektem najcenniejszym.
Gotycki kościół parafialny wzniesiono w latach 1466-1502 na miejscu budowli drewnianej wcześniejszej, powstałej po lokacji miasta w 1346 r. Jest to niewielki kościół trójnawowy, trójprzęsłowy z wydzielonym prezbiterium, bez kaplic bocznych. W bryle zewnętrznej uwagę zwraca niewielka wieżyczka - sygnaturka z latarnią barokową od strony Starego Rynku, górująca nad stromym dachem korpusu nawowego. Wyróżnia się szczyt zachodni kościoła ozdobiony blendami zamkniętymi w łuk ośli, ułożonymi w sześciu poziomach.
W okresie od XVI do XVIII w. do naw bocznych kościoła dobudowano 5 kaplic, które z wyjątkiem zachowanej do dziś kaplicy Krzyża św. z 1617 r. zostały rozebrane w okresie renowacji kościoła w latach 1815-1830 po upadku miasta i kościoła.
Wewnątrz uwagę zwraca niecodzienna kolorystyka ścian i sklepień - fiolety, róże, pomarańcze pokryły te mury w 1925 r. i nie nawiązują do malowideł historycznych.
W ołtarzu głównym dobrej klasy późnogotycki obraz Madonny z Różą (inaczej Matki Boskiej Pięknej Miłości) z ok. 1513 r., otoczony kultem maryjnym.
Pozostałe wyposażenie wnętrza rokokowe z XVIII w.; część wyposażenia pochodzi z rozebranego w 1822 r. klasztornego kościoła pw. Marii Panny karmelitów w Bydgoszczy (patrz pkt. 17), m.in. stalle pod ścianami bocznymi prezbiterium, ambona. Witraże w prezbiterium i ścianie zachodniej nawy nawiązują do formy gotyckiej, zostały wykonane przed 1954 r. przez słynnego artystę Edwarda Kwiatkowskiego z Torunia.
|
Szczyt zachodni fary
|
Fara jest ostatnim miejscem, jakie zwiedzamy na Starym Mieście. Opuszczamy teraz ten obszar udając się ulicą Przyrzecze w kierunku ul. Ku Młynom i tutaj mostem przez Brdę wkraczamy na Wyspę Młyńską.
Wyspa MłyńskaWyspa Młyńska nazywana jest w ten sposób od XV w.
Chociaż leżała w bezpośrednim sąsiedztwie Bydgoszczy (Starego Miasta), to w czasach przedrozbiorowych nie była jej częścią - należała bezpośrednio do starostów królewskich, nie podlegała władzy miejskiej. Tutaj znajdowały się starościńskie młyny wodne i spichrze, a w okresie od 1613 do ok. 1688 r. z kilkoma przerwami działała mennica koronna. Do dziś nie zachowały się żadne jej zabudowania, na miejscu których wzniesiono współcześnie budynek mieszczący wystawę muzealną dot. historii tego miejsca pod dumnie brzmiącą nazwą "Europejskie Centrum Pieniądza".
Dziś na wyspie znajduje się kilka budynków, głównie dawnych, XIX- i XX-wiecznych spichrzy, magazynów i domów mieszkalnych pracowników i urzędników młyńskich z czasów zaboru pruskiego. W większości przeznaczone są jako obiekty wystaw muzealnych Muzeum Okręgowego, znaleźć więc to można (poza ww. wystawą dot. mennicy) sztukę współczesną (w tzw. Czerwonym Spichrzu), prezentację twórczości malarskiej Leona Wyczółkowskiego (dom "Leon Wyczółkowski"), wystawy archeologiczne (Biały Spichrz).
Najstarszym obiektem na Wyspie Młyńskiej jest wspomniany Biały Spichrz - budynek magazynowy z 1798 r. w formie szachulcowej, mieszczący obecnie muzealne wystawy archeologiczne dot. początków Bydgoszczy.
Natomiast największą budowlą wyspy są dominujące w jej zachodniej części dwuskrzydłowe szachulcowe młyny Rothera, również z okresu zaboru pruskiego, w 1846 r. zostały wykupione przez państwo (Królestwo Prus) i działały jako Königlichen Mühlen (Młyny Królewskie), przebudowane do formy obecnej w latach 1848-1849.
|
Centralną część wyspy zajmuje rekreacyjna łąka. Widoczny na fotografii największy budynek to tzw. Czerwony Spichrz (który właściwie był młynem, a nie spichrzem).
Najstarszym budynkiem na wyspie jest tzw. Biały Spichrz z 1798 r.
Kaskadowy kanał "międzywodzie" pomiędzy obiema odnogami Brdy tworzy kolejną wysepkę - Menniczą
|
Z Wyspy Młyńskiej wydostajemy się kierując się na północ wzdłuż kaskadowego kanału "międzywodzie". Przed nami perspektywę zamyka jasny duży budynek Opery Nova, leżący już na północnym brzegu Brdy, budowany ponad 33 lata (1973-2006). W jego pobliżu przekraczamy Brdę mostkiem dla pieszych i kierujemy się wzdłuż Brdy zostawiając operę za plecami. Dochodzimy do skweru - placu Teatralnego.
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (ss. klarysek)Jest to niewielki kościół gotycko-renesansowy, zbudowany w latach 1582-1602 na miejscu wcześniejszej drewnianej kaplicy i szpitala pw. Ducha św. z 1448 r. Ulokowano je na północ od obszaru miasta (Starego Miasta), na Przedmieściu Gdańskim, ok. 300 m od Starego Rynku (pkt. 5).
Kościół był w posiadaniu klarysek do kasaty klasztoru w 1835 r. Następnie został przejęty przez miasto, gdzie w 1837 r. urządzono magazyn, a w latach 1875-1911 remizę strażacką. Chór natomiast wykorzystywało istniejące w latach 1880-1902 Historische Gesellschaft für den Netzedistrikt (Towarzystwo Historyczne Obwodu Nadnoteckiego). W czasie pełnienia tych funkcji przebudowano wnętrze. Funkcje sakralne przywrócono ponownie w 1920 r., po czym przeprowadzono prace rekonstrukcyjne wnętrza (prowadzone również po 1950 r.). Wewnątrz m.in. ołtarz główny manierystyczny z 1636 r. z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny autorstwa toruńskiego artysty Jerzego Hoppena z 1955 r. W prezbiterium witraże z 1957 r. autorstwa Edwarda Kwiatkowskiego z Torunia. Prezbiterium od nawy głównej oddziela kuta dwuskrzydłowa krata z 1651 r. o bogatym ornamencie, fundowana przez ksienię Annę Apolinarę Rozdrażewską. Jej fundacji jest również marmurowa płyta nagrobna pierwszej przełożonej konwentu klarysek bydgoskich Zofii Anny z Rodrażewa Smuszewskiej (zm. 1625 r.). |
Kościół stoi w narożniku ulic Jagiellońskiej i Gdańskiej. Nasza wycieczka wkracza teraz w obszar XIX-wiecznej Bydgoszczy, której główną arterią jest ul. Gdańska.
Ulica GdańskaUlica Gdańska jest główną osią i jednocześnie arterią reprezentacyjną bydgoskiego Śródmieścia, które powstało w 2. poł. XIX w.
Po włączeniu Bydgoszczy do Królestwa Prus w ramach I rozbioru Polski w 1772 r., tereny na północ od Brdy wkrótce stały się na kolejne stulecie obszarem intensywnej zabudowy m.in. dla ludności licznie napływającej z głębi Niemiec: Bydgoszcz ze względów politycznych była planowo intensywnie rozwijana przez władze pruskie (patrz: Historia Bydgoszczy), co doprowadziło do ukształtowania jej dzisiejszego oblicza i pozycji. Od połowy XIX w. właśnie uformowało się obecne śródmieście Bydgoszczy - dominująca małomiasteczkowa architektura parterowych lub 1-piętrowych domów ustępowała coraz liczniej powstającej dobrej klasy zabudowie w formie kamienic czynszowych w stylach secesji, klasycyzmu, eklektyzmu. To one dziś stanowią największy wyróżnik Bydgoszczy i jej śródmieścia. Ulicę Gdańską wytyczono w 1820 r. niemal równolegle do dawnego traktu prowadzącego na Pomorze Gdańskie - ob. ul. Pomorskiej, która stopniowo do poł. XIX w. straciła swoje znaczenie. Ze skrzyżowania ul. Pomorskiej i Gdańskiej wybiega na zachód jeszcze jedna ulica - Dworcowa, która po wybudowaniu kolei do Bydgoszczy w 1851 r. zyskała ważną rolę prowadząc do dworca kolejowego. Obecna zabudowa ulicy Gdańskiej pochodzi z przełomu XIX i XX w. (1895-1914 r.) , kiedy to nabierała ona cech ulicy reprezentacyjnej i prestiżowej. Wówczas to powstały tutaj najbardziej okazałe kamienice i wille urzędników i fabrykantów ówczesnej Bydgoszczy, wiele dotychczasowych skromnych budynków wymieniono na duże i reprezentacyjne, których twórcami byli m.in. najlepsi miejscowi architekci. |
Widok ogólny ul. Gdańskiej ze skrzyżowania z ul. Pomorską w kierunku płd. W głębi wieża kościoła Wniebowzięcia NMP ss. klarysek z 1602 r., a za nią zaokrąglony budynek narożny z 1913 r. zbudowany dla Otto Pfefferkorna, właściciela fabryki mebli.
Modernistyczny budynek domu towarowego z 1911 r., ul. Gdańska 15
|
Plac WolnościPlac Wolności założono w 1854 r. w centralnej części rozwijającego się wtedy śródmieścia Bydgoszczy. Ulokowany w ciągu ulicy Gdańskiej sąsiaduje od południa z Parkiem im. Kazimierza Wielkiego. Plac do obecnych rozmiarów powiększono w 1859 r. i nazwano im. gen. Helmuta von Weltzien.
W południowej jego części w 1873 r. wybudowano neoromański w stylu kościół św. Piotra i Pawła (pkt. 22), do 1945 r. ewangelicki, ob. katolicki. Tuż za kościołem, na skraju Parku w 1904 r. odsłonięto monumentalną fontannę "Potop" (pkt. 23), rozebraną następnie przez Niemców w 1943 r. i odtworzoną w 2014 r. Natomiast pośrodku placu w 1893 r. odsłonięto pomnik cesarza Wilhelma I siedzącego na koniu. Stał tu do 1920 r. kiedy Bydgoszcz znalazła się w niepodległym państwie polskim. W 1945 r. jego miejsce zajął pomnik Wolności ku czci żołnierzy radzieckich, przemianowany w 1991 r. na upamiętniający powrót Bydgoszczy do Polski w 1920 r., stojący obecnie. Północną pierzeję placu stanowi rząd kamienic czynszowych z przemołu XIX i XX w. oraz neogotycki gmach szkolny z 1877 r. Wyróżnia się narożna z ul. Gdańską kamienica o bogatym detalu architektonicznym, baniastym hełmie narożnym, zbudowana w 1898 r., będąca najwybitniejszym dziełem bydgoskiego architekta J. Święcickiego (wspominanego przy hotelu Pod Orłem - pkt. 20). |
Kościół św. Piotra i PawłaStojący na placu Wolności neoromański w formie kościół św. Piotra i Pawła nie posiada wprawdzie wyjątkowych walorów architektoniczno-artystycznych, ani cennego wyposażenia wnętrza, jest natomiast najstarszym kościołem w tej części Bydgoszczy.
Zbudowany został w latach 1872-1876 dla gminy ewangelickiej. Od 1945 r. należy do katolików, chociaż w tymże roku władze miejskie planowały rozbiórkę kościoła w celu pozyskania miejsca pod budowę pomnika Józefa Stalina. Charakteryzuje się dużych rozmiarów 8-boczną kopułą nakrywającą nawę oraz wieżą zwieńczoną iglicą. Wewnątrz m.in. obraz Najświętszej Marii Panny z 1854 r. bydgoskiego malarza Maksymiliana Piotrowskiego (patrz pkt. 12), umieszczony w neobarokowym ołtarzu w 1957 r. Wnętrze pokryte niehistoryczną polichromią z tegoż roku. |
Willa Wilhelma BlumwegoPod adresem Gdańska 50 stoi neoklasycystyczna willa z ogrodem Wilhelma Blumwego (1853-1903) - bydgoskiego fabrykanta, właściciela fabryki produkującej maszyny do obróbki drewna, jednego z większych przemysłowców przełomu XIX i XX w. w Bydgoszczy.
Budynek, świadczący o prestiżu fabrykanta, zbudowano w latach 1900-1902 wg projektu berlińskiego architekta Hildebrandta. Ma formę reprezentacyjną w typie palladiańskim nawiązującym do klasycznego-antycznego porządku architektury m.in. z portykiem zwieńczonym tympanonem. W rękach rodziny Blumwe budynek pozostawał do 1923 r.
W latach 1933-1939 mieścił się tu Klub Polski oraz Polski Biały Krzyż, a w czasie II wojny światowej niemiecka paramilitarna organizacja Selbstschutz i siedziba powiatowa NSDAP, gdzie m.in. przeprowadzano brutalne śledztwa i egzekucje Polaków. Od 1945 r. mieści się tutaj Polskie Radio PiK - rozgłośnia uruchomiona na bazie przeniesionej wówczas Rozgłośni Pomorskiej Polskiego Radia w Toruniu działającej od 1935 r. (więcej o tym w rozdziale Bydgoszcz znowu polska: wiek XX i XXI). |
W sąsiedztwie Akademii Muzycznej znajduje się:
Filharmonia PomorskaBudynek filharmonii wzniesiony został w latach 1954-58 dla Filharmonii Pomorskiej powstałej w 1953 r. z przeobrażenia Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej, zorganizowanej w Bydgoszczy w 1946 r. w dużej części z muzyków orkiestry symfonicznej w Toruniu (założonej jeszcze w 1936 r.), zlikwidowanej przez władze wojewódzkie oraz z muzyków orkiestry symfonicznej Rozgłośni Pomorskiej Polskiego Radia, przeniesionej do Bydgoszczy również z Torunia w 1945 r.
Charakterystycznym elementem architektonicznym tego neoklasycystycznego w formie budynku jest kolumnada centralnie rozmieszczona na fasadzie. Obiekt odznacza się dobrą akustyką. Znajdują się w niej 2 sale koncertowe: na 880 i 150 miejsc.
Nieco kuriozalna wydaje się nazwa filharmonii, bowiem Bydgoszcz leży na Kujawach, nie na Pomorzu.
Na placu przed gmachem w 2007 r. ustawiono pomnik Andrzeja Szwalbego (1923-2002), wieloletniego dyrektora filharmonii. Dzięki jego zabiegom w 1958 r. wybudowano dla filharmonii okazały gmach. Wokół budowli powstała z jego inspiracji cała "dzielnica muzyczna": zespół szkół muzycznych, akademia muzyczna, internaty i dom akademicki tych placówek oraz parkowa galeria rzeźby obejmująca posągi i popiersia wybitnych kompozytorów.
|
|
ŁuczniczkaFigura Łuczniczki dziś jest uznawana za jeden z symboli Bydgoszczy, chociaż nie nawiązuje do żadnego wydarzenia historycznego, legendy ani postaci związanej z tym miastem. Została wykonana w 1908 r. w Berlinie przez tamtejszego artystę Ferdinanda Lepcke, jako jedna z jego prac twórczych. Gipsowy odlew łuczniczki pokazywano natomiast na wystawach w Berlinie i Monachium, do Bydgoszczy trafił w 1910 r. na wystawę sztuki zorganizowaną przez Deutsche Gesellschaft für Kunst und Wissenschaft (Niemieckie Towarzystwo Sztuki i Wiedzy). Tutaj figura wzbudziła zainteresowanie burmistrza Hugo Wollfa, który po czasie doprowadził do zakupu oryginału. Przedsięwzięcie to sfinansował bydgoski bankier Louis Aronsohn, a rzeźba nagiej kobiety napinającej łuk do strzału stanęła na placu Teatralnym (pkt. 17). Wywołało to niemałe poruszenie i zgorszenie publiczne, co spowodowało, że w okresie międzywojennym została przeniesiona w głąb skweru, na mniej eksponowane miejsce. Ostatecznie w 1960 r. łuczniczkę ustawiono w dzisiejszym miejscu - w północnym krańcu Parku im. Jana Kochanowskiego, przed powstałym w 1949 r. budynkiem Teatru Polskiego.
Sam budynek Teatru Polskiego wzniesiono w czynie społecznym w latach 1946-1949 na miejscu przedwojennego niemieckiego teatru "Elysium". Dziś jest to jedyna scena dramatyczna w Bydgoszczy.
|
Łuczniczka na tle Teatru Polskiego
|
Wycieczka dobiegła końca. Alejami A. Mickiewicza, wytyczonymi w 1903 r., zabudowanymi dużymi secesyjnymi, eklektycznymi i neostylowymi kamienicami z lat 1903-1906, można powrócić do ul. Gdańskiej.
2014-11-22